ΙΕΡΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ «ΔΟΞΑ ΕΝ ΥΨΙΣΤΟΙΣ ΤΩ ΘΕΩ».

Περίπου ένα χιλιόμετρο ανατολικά της Βηθλεέμ στο χωριό Μπετσαχούρ (χωρίο τον Ποιμένων), σε μια μικρή κοιλάδα με ελαιοδένδρα, που μερικά από αυτά είναι 2.000 ετών, είναι οι Αγροί των Ποιμένων. Στο μέσο της κοιλάδας υπάρχει σπήλαιο, το οποίο έχει μετατραπεί από την Αγία Ελένη σε εκκλησία της Υπεραγίας Θεοτόκου, και πανηγυρίζει στις 26 Δεκεμβρίου. Στην θέση της υπόγειας αυτής εκκλησίας ήταν το σπήλαιο των Ποιμένων, οι οποίοι την νύκτα της Γεννήσεως του Χριστού άκουσαν τον Αγγελικό ύμνο «Δόξα εν Υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη' εν ανθρώποις ευδοκία». (Λουκά 2,14).

Στο κατά Λουκά Ευαγγέλιο (2, 8-20) Ευαγγέλιο γίνεται αναφορά στους «Αγρούς των Ποιμένων». «και Ποιμένες ήσαν εν τη χώρα τη αυτή αγραυλούντες και φυλάσσοντες φυλακάς της νυκτός επί την ποίμνη αυτών. Και ιδού Άγγελος Κυρίου επέστη αυτοίς, Και δόξα Κυρίου περιέλαμψε αυτούς Και εφοβήθησαν φόβο μέγα Και ειπεν αυτοίς ο" Άγγελός Μη φοβείσθε' ιδού γαρ ευαγγελίζομαι υμίν χαρά μεγάλη, ήτις εσται παντί τω λαώ ότι ετέχθη υμίν σήμερον Σωτήρ, ως εστιν Χριστός Κύριος, εν πόλει Δαυίδ. Και τούτο υμίν το σημείον, ευρήσητε βρέφος εσπαργανωμένον κείμενον εν φάτνη. Και εξαίφνης εγένετο συν τώ Αγγέλλω πλήθος στρατιά ουρανίου αινούντων τον Θεόν Και λεγόντων «Δόξα εν Υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία».
Και εγένετο ως απήλθον απ' αυτών εις τον ουρανόν οί Άγγελοι, οί Ποιμένες είπον πρός αλλήλους διέλθωμεν δή εως Βηθλεέμ Και ίδωμεν το ρήμα τούτο το γεγονός α ο Κύριος έγνωρισε ήμίν. Και ήλθον σπεύσαντες, και ανεύρον την τε Μαριάμ και τον Ιωσήφ, Και το βρέφος κείμενον εν τη φάτνη ιδόντες δέ διεγνώρισαν περί του ρήματος του λαληθέντος αυτοίς περί του Παιδίου τούτου. Και πάντες οί ακούσαντες έθαυμασαν περί των λαληθέντων υπό των Ποιμένων πρός αυτούς ή δε Μαριάμ πάντα συνετήρει τα ρήματα ταύτα συμβάλλουσα εν τη καρδία. αυτής. Και υπέστρεψαν οί Ποιμένες δοξάζοντες και αινούντες τον Θεόν επί πάσιν οίς ήκουσαν και είδον καθώς ελαλήθη πρός αυτούς».

Στον Συναξαριστή του Νικόδημου του Αγιορείτου αναφέρεται ότι ο Άγγελος που μίλησε στους Ποιμένες ήταν ο Αρχάγγελος Γαβριήλ. Οι Χριστιανοί της περιοχής ονομάζουν την τοποθεσία "Kanisat el Rawat" που σημαίνει «Εκκλησία των Ποιμένων». Στα ελληνικά η τοποθεσία είναι γνωστή ως «Ποιμενίον», που σημαίνει βοσκότοπος. Δια μέσου των αιώνων το Ιερό προσκύνημα έχει γίνει γνωστό με διάφορες ονομασίες, όπως «Σύναξις της Θεοτόκου», «Δόξα εν Υψίστοις Θεώ», «Ειρήνη», «Οι Άγγελοι» και «Χωρίον των Ποιμένων».
Αυτό το σπήλαιο ήταν μία από τις πολλές εκκλησίες που έκτισε η Αγία Ελένη το 325 μ.Χ., όταν ήρθε στους Αγίους Τόπους να βρει τον Τίμιον Σταυρό του Κυρίου. Ιστορικά αναφέρουμε ότι απ' όλες τις εκκλησίες που έκτισε η Αγία Ελένη μόνο αυτή διασώζει τον αρχικό της χαρακτήρα.
Όλες οι άλλες έχουν καταστραφεί και ξανακτισθεί δια μέσου των αιώνων. Αυτό το σπήλαιο λειτούργησε αρχικά ως καταφύγιο των ποιμένων, έπειτα ως τόπος τα 'ς τους και από τον 40ν αιώνα έχει χρησιμοποιηθεί από τους Χριστιανούς ως εκκλησία. Έτσι λοιπόν, επειδή το σπήλαιο συνδέεται κατ' ευθείαν με τον Χριστό, τιμάται από τα πρώτα χρόνια της Εκκλησίας ως ιερός τόπος. Στην τοποθεσία του σπηλαίου αναφέρονται τα Οδοιπορικά των Χριστιανών προσκυνητών, με πρώτο εκείνο της Αιθέριας που χρονολογείται από το δεύτερο μισό του τετάρτου αιώνα. Όλα τα χριστιανικά έγγραφα μαζί με τα Οδοιπορικά των προσκυνητών προσδιορίζουν την τοποθεσία" των Αγρών των Ποιμένων" ανατολικά της Βηθλεέμ και σε απόσταση περίπου ενός χιλιομέτρου από την Βασιλική της Γεννήσεως. Με βάση αρχαιολογικές μαρτυρίες έχει αποδειχθεί ότι η εκκλησία χρονολογείται από την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο και ότι είναι το πρώτο χριστιανικό οικοδόμημα που κτίσθηκε στην περιοχή. Έτσι οι μαρτυρίες από τις ανασκαφές συμφωνούν πλήρως με τις πρώιμες γραπτές χριστιανικές πηγές, ότι πράγματι στην τοποθεσία «Kanisat el Rawat» βρίσκονται τα ερείπια του Ιερού προσκυνήματος των Ποιμένων. Από το τέλος περίπου του 40υ αιώνα ευσεβείς παραδόσεις συνδέουν επίσης τους «Αγρούς των Ποιμένων» με τον τόπο, όπου ο Πατριάρχης Ιακώβ έβοσκε τα πρόβατά του και έκτισε τον πύργο Γαδέρ που αναφέρεται στην Γένεση (35, 16).
Τα υπολείμματα της βάσεως του πύργου είναι ακόμα ορατά μέχρι σήμερα. Η ακόλουθη ιστορία βρίσκεται στην Γένεση (35, 16): Ο Θεός ομίλησε στον Ιακώβ μετά την επιστροφή του από τη Μεσοποταμία, ευλογώντας τον και ονομάζοντάς τον Ισραήλ. Του είπε ότι Αυτός θα δώσει και σ' αυτόν την γη που έδωσε στον Αβραάμ και τον Ισαάκ. Στον τόπο όπου ο Θεός του ομίλησε, ο Ιακώβ ανήγειρε ένα πέτρινο μνημείο και ονόμασε το μέρος Βαιθήλ. Ο Ιακώβ μετακίνησε την σκηνή του κοντά στον Πύργο Γαδέρ. Όταν τελικά ο Ιακώβ έφθασε στην Βηθλεέμ, η Ραχήλ γέννησε με μεγάλο πόνο. Ένα αρχαίο Ιουδαϊκό βιβλίο αναφέρει τον Πύργο Γαδέρ ως παρατηρητήριο από το οποίο μπορούσε κανείς να δει το μέρος, όπου θα εγεννάτο ο Μεσσίας. Πράγματι απ' αυτόν τον πύργο, που υπάρχει ακόμα στο Ιερό μας προσκύνημα, φαίνεται καθαρά η Βασιλική της Γεννήσεως του Χριστού.
Γενικά οι βοσκοί (Ποιμένες) εθεωρούντο άνθρωποι κατώτερης κοινωνικής τάξεως. Πολλοί απ' αυτούς εθεωρούντο ως ακάθαρτο ι και δεν τους επέτρεπαν την είσοδο στον Ναό του Σολόμωντος στα Ιεροσόλυμα. Οι βοσκοί γύρω από τον πύργο Γαδέρ, ήταν οι Εκλεκτοί Ποιμένες, διότι είχαν ως διακόνημα να προμηθεύουν τον Ναό με πρόβατα για τις θυσίες.
Πολλές Ιστορίες και Οδοιπορικά προσκυνητών δέχονται ότι το Ιερό μας προσκύνημα είναι οι πραγματικοί «Αγροί των Ποιμένων» εξαιτίας του πύργου Γαδέρ, των αγρών του Βοόζ και του Αγγελικού ύμνου που άκουσαν οι ποιμένες στο σημείο αυτό. Η Ιστορία της Ρουθ και του Βοόζ Οι «Αγροί των Ποιμένων» είναι επίσης ο τόπος της συναντήσεως του Βοόζ και της Ρουθ, όπως διηγείται με λεπτομέρεια το βιβλίο της Ρουθ στην Παλαιά Διαθήκη. Η Ρουθ ήταν Μωαβίτις και παντρεύτηκε έναν από τους δύο υιούς τής Νωεμίν, τον Μααλών, η οποία μαζί με τον άνδρα της Αβιμέλεχ και τους δύο υιούς της, Μααλών και Χελαίων, μετοίκησαν στην Μωάβ, όταν ξέσπασε λιμός στην Βηθλεέμ. Ενώ βρισκόταν στην Μωάβ, ο άνδρας και οι δύο υιοί της Νωεμίν πέθαναν και αυτή τότε αποφάσισε να επιστρέψει στην Βηθλεέμ. Η Νωεμίν είπε στην Ρουθ και στη νύμφη της, την Ορφά, να γυρίσουν στις οικογένειες τους και να φτιάξουν πάλι την ζωή τους ανάμεσα στους συγγενείς τους. Η Ρουθ όμως παρά τις παρακλήσεις της Νωεμίν να επιστρέψει στο σπίτι της αρνήθηκε και συνόδευσε την Νωεμίν πίσω στην Βηθλεέμ, λέγοντας: «Μη απαντησαι μοί του καταλιπείν σε ή αποστρέψαι όπισθέν σου ότι σύ όπου εάν πορευθείς πορεύομαι, Και οι εάν αυλισθής αυλισθήσομαι ο λαός σου λαός μου, και ο Θεός σου Θεός μου» (Ρουθ 1, 16). Έτσι η Ρουθ επέστρεψε στη Βηθλεέμ μαζί με την Νωεμίν τον καιρό που άρχιζε ο θερισμός. Η Νωεμίν είχε ένα πλούσιο συγγενή κτηματία στη Βηθλεέμ, ο οποίος ονομαζόταν Βοόζ. Στα χωράφια αυτού πήγε η Ρουθ και έκανε τη σταχομαζώχτρα. Εξαιτίας της καλοσύνης και της φροντίδας που έδειχνε η Ρουθ στην πεθερά της ο Βοόζ της επέτρεψε να σταχομαζεύει στα χωράφια του και διέταξε τους ανθρώπους του ν' αφήνουν λίγα στάχυα να πέφτουν από τα δεμάτια τους, ώστε η Ρουθ να μπορέσει να γυρίσει στο σπίτι της με πολύ καρπό. Και όταν η Ρουθ είπε στην Νωεμίν τι είχε γίνει, αυτή την έστειλε πίσω στα χωράφια του Βοόζ, μέχρι ότου να τελειώσει ο θερισμός του κριθαριού και του σιταριού. Μετά τον θερισμό η Νωεμίν είπε στην Ρουθ να στολισθεί και να φορέσει το καλύτερο φόρεμά της και να ξαπλώσει στα πόδια του Βοόζ, όταν ξαπλωμένος κοιμάται. Όταν ο Βοόζ σηκώθηκε και την είδε την ρώτησε ποια είναι και αυτή απάντησε: «'Εγώ ειμί Ρουθ, Τι δούλη σου Και περιβαλείς το πτερύγιόν σου επί την δούλη σου, Ότι αγχιστεύς ει σύ». Και εΙπεν Βοόζ: «Ευλογημένη σύ τω κυρίω θεώ, θύγατερ...» (Ρουθ 2,9-10) και την ζήτησε σε γάμο. Έπρεπε όμως πρώτα να ζητήσει άδεια από κάποιον πλησιέστερο συγγενή της. Η Νωεμίν τώρα ήθελε να πωλήσει ένα χωράφι που ανήκε στον μακαρίτη τον άνδρα της, αλλά έθεσε ως όρο ότι ο αγοραστής πρέπει να πάρει την Ρουθ γυναίκα του. Ο στενότερος συγγενής αρνήθηκε την πρόσκληση και έτσι η Ρουθ παντρεύτηκε τον Βοόζ. Αργότερα η Ρουθ γέννησε έναν υιό τον Οβίδ, ο οποίος με την σειρά του γέννησε τον Ιεσσαί, τον πατέρα του Προφητάνακτος Δαβίδ. Ο Δαβίδ είναι κατ' ευθείαν απόγονο ς του Αβραάμ και πρόγονος του Ιωσήφ του Μνήστορος της Θεοτόκου, από την Οποία γεννήθηκε ο Χριστός. Τρεις από τους Ποιμένες στους οποίους ο Άγγελος ευαγγέλισεν ότι ετέχθη ο Σωτήρ του κόσμου ο Χριστός τάφηκαν στην δυτική πλευρά της εκκλησίας του σπηλαίου και ο τάφος τους φαίνεται μέχρι σήμερα.
Αναφέρεται ότι τελευταία επιθυμία και διαθήκη των ποιμένων ήταν να ταφούν στον τόπο, όπου είχαν ακούσει τον Αγγελικό ύμνο, Μέχρι το 1972 μόνο η υπόγεια εκκλησία φαινόταν και ήταν σε κανονική χρήση, αλλά σχεδόν κανένα από τα μωσαϊκά δεν ήταν ορατό, Εκείνο τον χρόνο ο ηγούμενος και πνευματικός της Ιεράς Μονής του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου Αρχιμ, Σεραφείμ, με την ευλογία του Πατριάρχου κ,κ, Βενεδίκτου του Α' και την έγκριση της Ιεράς Συνόδου έλαβε υπό την δικαιoδoσία του το Ιερό αυτό προσκύνημα, με σκοπό να κτίσει μια μεγάλη εκκλησία πάνω από τον υπόγειο ναό, Σκάβοντας τα θεμέλια της καινούργιας εκκλησίας βρέθηκαν τα υπολείμματα τριών διαφορετικών εκκλησιών διαδοχικά που ανήκουν στον 50ν, 60ν και 70ν αιώνα, Εξαιτίας αυτού, το αρχικό σχέδιο καθυστέρησε για πέντε χρόνια και το έργο προχωρούσε υπό αρχαιολογικό έλεγχο, Τώρα το Ιερό οικοδόμημα αποτελείται από πέντε εκκλησίες:

10ν Το φυσικό σπήλαιο που μετατράπηκε σ' εκκλησία από το δεύτερο ήμισυ του τετάρτου αιώνος, 20ν Την εκκλησία του σπηλαίου που χρονολογείται από τον 50ν αιώνα, 30ν Το παρεκκλήσιο της Στέγης, που επίσης χρονολογείται από τον 50ν' αιώνα" 40ν Την Βασιλική του 60υ αιώνα, 50ν Την εκκλησία του μοναστηριού που χρονολογείται από τον 70ν αιώνα,

Τελικά ο καινούργιος Τρισυπόστατος Ναός κτίσθηκε δίπλα από την υπόγεια εκκλησία, Οι αρχαιολογικές έρευνες το 1972-73 έφεραν στο φως τα χρωματιστά μωσαϊκά, με τα οποία ήταν στρωμένο το πάτωμα του φυσικού σπηλαίου, Ανήκουν στον τέταρτο αιώνα και είναι παρόμοια, με τα μωσαϊκά της Βασιλικής της Γεννήσεως, Ένα μεγάλο κομμάτι από το αρχικό μωσαϊκό πάτωμα διατηρείται σ' αρκετά καλή κατάσταση, Στη δυτική πλευρά το μωσαϊκό καταλήγει σε μια ευθεία γραμμή και δείχνει το σημείο, από όπου άρχιζε το φυσικό σπήλαιο, ενώ στη βόρεια και νότια πλευρά το μωσαϊκό εξαφανίζεται κάτω από τους τοίχους της εκκλησίας του σπηλαίου, Στην ανατολική πλευρά έχει ολοκληρωτικά καταστραφεί. Η καλλιτεχνική αξία του μωσαϊκού είναι μεγάλη. Η επιφάνειά του είναι αχώριστη και διακοσμείται με ασύμμετρα σχέδια, Το κεντρικό μοτίβο αποτελείται από ένα στρογγυλό διακοσμητικό σχέδιο που περικλείεται από ένα τετράγωνο, Εξωτερικά το σχέδιο περιλαμβάνει ένα οκταγωνικό αστέρι, που δημιουργείται από δύο σταυρωτά τετράγωνα που στο κέντρο τους έχουν ένα κύκλο με σταυρό. Το κεντρικό μοτίβο είναι αναπαράσταση του αστέρα, που εμφανίστηκε κατά τη Γέννηση του Χριστού, Μεταξύ των δύο αυτών κεντρικών διακοσμήσεων είναι μια σειρά από μαύρους ψηφιδωτούς σταυρούς επάνω σε κόκκινο φόντο, Κόκκινοι ψηφιδωτοί σταυροί σε διάφορα μεγέθη φαίνονται επίσης σ' όλο το ψηφιδωτό, Το μωσαϊκό πάτωμα προεκτείνεται μέχρι το Ιερό της υπόγειας εκκλησίας, Στη βόρεια πλευρά βρέθηκαν επίσης δύο ψηφιδωτά δοχεία, που χρησίμευαν στον καθαρισμό των μωσαϊκών ή σε άλλη εκκλησιαστική χρήση. Δεν τίθεται αμφιβολία ότι οι σταυροί που είναι τοποθετημένοι σε όλο το πάτωμα, έχουν καθαρά συμβολικό σκοπό και δεν είναι απλώς γεωμετρικά διακοσμητικά σύμβολα. Οι διακοσμητικοί σταυροί αυτού του πατώματος μπορούν να υποστηρίξουν την αρχαιότητά του, γιατί όπως είναι γνωστό, η χρήση του σταυρού και άλλων συμβόλων της Χριστιανικής θρησκείας ως διακοσμητικά μοτίβα στα πατώματα απαγορεύθηκε με διάταγμα που εξέδωσε ο Θεοδόσιος ο Β' και ο Βαλεντιανός το 427 μ.χ.

Η εκκλησία του Σπηλαίου που χρονολογείται από τον 5ον αιώνα Τον 5ον αιώνα έγινε επέκταση της δυτικής πλευράς της εκκλησίας του Σπηλαίου. Ο χώρος της εκκλησίας στρώθηκε με ψηφιδωτά τα οποια τοποθετήθηκαν ένα πόδι (0,33 μ.) πάνω από το μωσαϊκό που υπήρχε στο φυσικό σπήλαιο. Δυστυχώς μόνο ένα μικρό τμήμα απ' αυτό το ψηφιδωτό έχει διασωθεί Η νέα εκκλησία λοιπόν αποτελείται από τον κυρίως ναό, που περιλαμβάνει ένα στενό νάρθηκα δυτικά και μια λαξευτή ημικυκλική αψίδα στα ανατολικά. Ο κυρίως ναός έχει διαστάσεις 15Χ7 μ. Η είσοδος ανοίχθηκε διαμέσου κλίμακος με 16 σκαλιά, που είναι κατά ένα μέρος κλειστή και κατά ένα μέρος λαξευμένη στον βράχο που είναι στην νοτιοδυτική στέγη, κατασκευασμένη από βαρείς ασβεστόλιθους. Τόσο η οροφή όσο και οι τοίχοι έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. Η στέγη πάνω από τον νάρθηκα με άλλον τρόπο, επειδή η θολωτή στέγη από το υπόλοιπο κυρίων δεν επεκτάθηκε να καλύψει την περιοχή του νάρθηκα. Η πέτρινη στέγη, που βρέθηκε να καλύπτει τον νάρθηκα και που μετακινήθηκε κατά την διάρκεια των ανασκαφών, ανήκε σε πολύ νεότερη περίοδο. Το δυτικό τμήμα του στενού νάρθηκα διακοσμήθηκε με θαυμάσιο μωσαϊκό του τετάρτου αιώνος, σύγχορο των μωσαϊκών του δαπέδου του φυσικού σπηλαίου, που ένα μεγάλο μέρος του είναι ορατό μέχρι σήμερα. Στο κέντρο του νάρθηκα, κοντά στον δυτικό τοίχο ο τάφος των ποιμένων σημαδεύεται με ένα βαρύ μαρμάρινο σταυρό. Δύο δωμάτια με άνισο μέγεθος που χρησιμοποιούνταν για διαφόρους σκοπούς βρέθηκαν προσκολλημένα στον βόρειο τοίχο της εκκλησίας. Το δυτικό με διαστάσεις 2Χ7,5 μ. είναι μεγαλύτερο και συνδέεται με τον κυρίως ναό. Αρχικά χρησιμοποιούταν ως μικρό παρεκκλήσι, πιθανόν ως βαπτιστήριο είτε ως σκευοφυλάκιο, για τη διαφύλαξη των ιερών σκευών της εκκλησίας. Επικοινωνεί με τον κυρίως ναό με μια θύρα που είναι ανοικτή στη δυτική γωνιά του βορείου τείχους. Το ανατολικότερο δωμάτιο με διαστάσεις 2Χ4,5 μ. βρισκόταν σε ψηλότερο επίπεδο από το δάπεδο τόσο του κυρίως ναού, όσο και του δυτικού δωματίου. Το δωμάτιο αυτό κτίσθηκε έξω από το φυσικό σπήλαιο και είχε ως είσοδο μια στενή θύρα που βρισκόταν στον βόρειο διάδρομο. Χρησίμευε ως νεκρικός θάλαμος. Το δωμάτιο έχει θολωτή στέγη και διατηρείται στην αρχική του μορφή. Στη μέση αυτού του δωματίου βρέθηκε ένας τάφος γεμάτος από ανθρώπινα οστά, που ανήκουν σε περισσότερα από 100 άτομα. Τα δύο παράθυρα που φαίνονται σήμερα στο νότιο τοίχο βρίσκονται στην ίδια θέση με τα αρχικά παράθυρα. Η εκκλησία της Οροφής
Όταν το φυσικό σπήλαιο επεκτάθηκε δια να διαμορφωθεί η εκκλησία του σπηλαίου, κτίσθηκε επίσης ένα μικρό παρεκκλήσιο στην οροφή. Το κτίσιμο ενός παρεκκλησίου στην κορυφή της στέγης της εκκλησίας του σπηλαίου ήταν αναγκαίο, γιατί η εκκλησία του σπηλαίου ήταν ολοκληρωτικά σχεδόν υπόγεια και μόνο ένα πολύ μικρό μέρος της φαινόταν πάνω από την επιφάνεια της γης. Το κτίσιμο του παρεκκλησίου στην κορυφή της εκκλησίας την έκαμε όχι μόνο πιο ελκυστική στο σύνολό της, αλλά επίσης χρησίμευε ως διακριτικό σημείο που έδειχνε τη θέση του Ιερού αυτού μνημείου. Στην εξωτερική στέγη της εκκλησίας του σπηλαίου ανακαλύφθηκε ανέπαφο ένα ψηφιδωτό δάπεδο, που έχει σχήμα επιμήκους ελλειπτικής αψίδας. Το ψηφιδωτό βρισκόταν σε πολύ χαμηλότερο επίπεδο από το δάπεδο και το εικονοστάσι, που τοποθετήθηκαν στην Βασιλική τον 60ν αιώνα. Ακόμη το ψηφιδωτό βρισκόταν σε διαφορετικό άξονα από εκείνον της αψίδας της Βασιλικής. Αυτό το μωσαϊκό μπορεί να θεωρηθεί ως ένα από τα πιο αρχαία χριστιανικά μωσαϊκά και ένα από τα ωραιότερα που βρέθηκαν στους Αγίου Τόπους.
Το δάπεδο έχει ημιελλειπτικό σχήμα και έχει ένα πλατύ χώρισμα από μαύρους και κόκκινους σταυρούς κατά μήκος του περιθωρίου. Η διακόσμηση συνίσταται σε δύο τρίφυλλα κλήματα, που εκφύονται από έναν αμφορέα και καλύπτει το πάνω μέρος του δαπέδου. Στις δύο πλευρές του αμφορέα είναι δύο κλαδιά με λουλούδια ενώ στα επάνω μέρος του δαπέδου υπάρχει ένα στρογγυλό διακοσμητικό σχέδιο διακοσμημένο με κόκκινα λουλούδια, που έχουν κόκκινα και μαύρα φύλλα. Στη μέση του διακοσμητικού σχεδίου υπάρχει ένας σταυρός με μαύρες ψηφίδες. Το όμορφο αυτό μωσαϊκό συμβολίζει την Άμπελο, για την οποία ομιλεί ο Κύριος στο Ευαγγέλιο. Στη δυτική πλευρά του μωσαϊκού βρέθηκαν δύο ελληνικές επιγραφές. Η μία είναι εντελώς άθικτη και γράφει: «Μνήσθητι Κύριε, του δούλου σου Λαζάρου και της καρποφορίας αυτού. Αμήν». Η άλλη δυστυχώς είναι σπασμένη και δεν μπορεί να διαβαστεί. Το μωσαϊκό του δαπέδου βρίσκεται ακριβώς πάνω από το Ιερό της υπογείου εκκλησίας. Από τον 60ν αιώνα, «Οι Αγροί των Ποιμένων» ήταν από τα πιο σημαντικά και σεβαστά προσκυνήματα των Αγίων Τόπων. Ο σχετικά εύκολος τρόπος προσεγγίσεώς του από τον κυρίως δρόμο που οδηγεί από την Ιερουσαλήμ και την Βηθλεέμ στα μοναστήρια της Ερήμου της Ιουδαίας και η στενή σχέση του με την Βασιλική της Γεννήσεως στην Βηθλεέμ (μια λιτανεία την παραμονή των Χριστουγέννων ένωνε τα δύο μέρη μεταξύ τους) συνηγορούσαν να κτισθεί εδώ μια πιο μεγάλη εκκλησία. Μέχρι την αρχή του αιώνα μας ο Πατριάρχης και η ιερά Σύνοδος με χιλιάδες Ορθοδόξους κληρικούς και λαϊκούς έρχονταν στην εκκλησία του σπηλαίου, που είναι αφιερωμένη στην Παναγία, και λειτουργούσαν την παραμονή των Χριστουγέννων. Μετά σχημάτιζαν πομπή προς την Βηθλεέμ για τον Μέγα Εσπερινό των Χριστουγέννων. Σήμερα το πρόγραμμα είναι το ακόλουθο:

Ο Πατριάρχης με την Ιερά Σύνοδο, την Αγιοταφητική Αδελφότητα και τους πιστούς, ξεκινούν με πομπή από την Ιερουσαλήμ κάνοντας μικρό σταθμό στο μοναστήρι του προφήτου Ηλία. Από κεί πηγαίνουν στον ναό της Γεννήσεως για τον Μέγα Εσπερινό. Το απόγευμα της ημέρας των Χριστουγέννων Αρχιερεύς του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων μαζί με πολλούς από την αδελφότητα έρχονται στο χωρίο των Ποιμένων για τον Μέγα Πανηγυρικό Εσπερινό της Συνάξεως της Θεοτόκου. Αυτή η λιτανεία που ξεκινά από την ενοριακή ορθόδοξη εκκλησία των Προπατόρων στο κέντρο του χωριού θεωρείται το πιο σπουδαίο γεγονός του χρόνου στο Μπετσαχούρ. Την επομένη 26η Δεκεμβρίου τελείται Αρχιερατική Θεία Λειτουργία.

Η Βασιλική του 6ου αιώνος Το μέγεθος αυτής της εκκλησίας μπορεί να μελετηθεί από τα θεμέλια που ανακαλύφθηκαν κατά την διάρκεια των αρχαιολογικών ανασκαφών του 1972, Η Βασιλική και το μοναστήρι στο χωριό των Ποιμένων καταστράφηκαν κατά την Περσική επιδρομή του 614 μ.Χ, Μόνον η υπόγεια εκκλησία διασώθηκε και μια επιγραφή που έλεγε: «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησον τον δούλο σου Ησυχιον». Η παράδοση αναφέρει ότι όλοι οι μοναχοί και οι ιερείς εσφάγησαν. Αυτό λογικά στηρίζεται στο ότι πολλά οστά βρέθηκαν στο κέντρο του νεκρικού θαλάμου και φαίνεται ότι τοποθετήθηκαν εκεί σε μια συγκεκριμένη μαζική ταφή. Εξαιτίας της σπουδαιότητας του προσκυνήματος κτίσθηκε στο μέρος αυτό καινούρια εκκλησία όμοια με την Βασιλική του 60υ αιώνος, ενώ πολλά άλλα προσκυνήματα στους Αγίους Τόπους παρέμειναν έρημα μετά την επιδρομή. Μετά την Αραβική κατάκτηση το 638 μ.Χ. το ρεύμα των προσκυνητών στους Αγίους Τόπους μειώθηκε και το προσκύνημα των Ποιμένων έγινε ένα απομονωμένο μοναστήρι. Εν τούτοις χριστιανικές πηγές αναφέρουν ότι οι λίγοι προσκυνητές που επισκέπτονταν τότε τους Αγίους Τόπους κατά κανόνα έρχονταν κι εδώ. Στα μετέπειτα χρόνια, η εκκλησία του μοναστηριού καταστράφηκε πάλι και παρέμεινε μόνο η υπόγεια εκκλησία να εξυπηρετεί τους Ορθοδόξους του Μπετσαχούρ στις λατρευτικές τους ανάγκες. Το 1895 το Ελληνικό Ορθόδοξο Πατριαρχείο έκτισε άλλη ενοριακή εκκλησία στο κέντρο του χωριού αφιερωμένη στην μήνη των Προπατόρων. Όλα τα μωσαϊκά που βρέθηκαν στο προσκύνημα των Ποιμένων χρονολογούνται μεταξύ του τετάρτου και του εβδόμου αιώνος. Μέχρι το 1972, τίποτε δεν φαινόταν στο προσκύνημα παρά μόνο το υπόγειο σπήλαιο. Ο σημερινός ηγούμενος της Λαύρας του Αγίου Σάββα Αρχιμ. Σεραφείμ, από τότε που έγινε μοναχός της Μονής, είχε ως διακόνημα κάθε χρόνο να μαζεύει τις ελιές από τους αγρούς του Βοόζ. Εξαιτίας των ετησίων επισκέψεών του και από τις ιστορίες που άκουσε από τον Γεροντά του, τον πατέρα Παντελεήμονα τον ηγούμενο του Καστελίου, ο πατήρ Σεραφείμ αγάπησε αυτό το Ιερό προσκύνημα.

Ο Γέροντας ήθελε να κτίσει την καινούργια μεγάλη εκκλησία πάνω από την υπόγεια, αλλά τα παλαιά θεμέλια που προαναφέραμε τον ανάγκασαν να κτίσει την καινούργια εκκλησία δίπλα από την παλαιά. Με γενναιόδωρες προσφορές των Ορθοδόξων Χριστιανών απ' όλα τα μέρη του κόσμου, κτίσθηκε η καινούργια εκκλησία. Εκκλησιαστικά είδη, όπως το εικονοστάσι και οι εικόνες, καθώς και 24 τόνοι μάρμαρο για το δάπεδο κλπ. μεταφέρθηκαν από την Ελλάδα. Η νέα εκκλησία έχει τρία καθιερωμένα θυσιαστήρια. Το κεντρικό είναι αφιερωμένο στην Σύναξη της Θεοτόκου, που γιορτάζεται στις 26 Δεκεμβρίου. Ο όρος σύναξη σημαίνει «συγκέντρωση» και αναφέρεται σε μια, ως γνωστό, ειδική λατρευτική σύναξη την επομένη μιας μεγάλης γιορτής, για να τιμηθεί κάποιο από τα Ιερά πρόσωπα που διακόνησαν με την παρουσία τους το γεγονός της γιορτής της προηγούμενης ημέρας. Στην περίπτωση αυτή η Παναγία τιμάται λειτουργικά την επομένη της Γεννήσεως. Το δεξιό θυσιαστήριο είναι αφιερωμένο στον Μεγαλομάρτυρα και Ιαματικό Παντελεήμονα (27 Ιουλίου). Το αριστερό θυσιαστήριο είναι αφιερωμένο στη Σύναξη των Αρχαγγέλων Mιχαήλ και Γαβριήλ και πασών των Επουρανίων Δυνάμεων, που γιορτάζονται στις 8 Νοεμβρίου. Η Τρισυπόστατος αυτή καινούργια εκκλησία εγκαινιάσθηκε από την Αυτού Θεότητα Μακαριότατο τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Κ.κ. Διόδωρο τον ΑΙ στις 27 Ιουλίου 1989, ημέρα της γιορτής του Αγίου Παντελεήμονος.

θαύματα στο «Χωριό των Ποιμένων» Η τοπική ευσέβεια έχει διασώσει την ιστορία ενός ευσεβούς ανθρώπου του Khalil al Kasis, ο οποίος ήταν πολύ τακτικός την παρακολούθηση των ορθρινών ακολουθιών στην εκκλησία του Σπηλαίου. Μια μέρα ο άνθρωπος αυτός σηκώθηκε πολύ νωρίς και κατευθύνθηκε βιαστικά στην εκκλησία νομίζοντας ότι ήταν αυγή, ενώ ακόμη έλαμπε το φεγγάρι. Βρήκε την εκκλησία, όπως περίμενε, γεμάτη από ανθρώπους που παρακολουθούσαν την Θεία Λειτουργία. Έλαβε μέρος στη λειτουργία και στο τέλος πήρε αντίδωρο. Αργότερα ο σεβαστός και γνωστός για την ευσέβειά του ιερέας του χωριού, ο πατήρ Νικόλαος, ήλθε στην εκκλησία για την πρωινή ακολουθία. Άνοιξε την πόρτα και βρήκε τον κ. Khalil al Kasis να κοιμάται και να κρατά σφικτά στο χέρι του το αντίδωρο. Ο Χαλήλ συμμετείχε στην ουράνια λειτουργία μαζί με τους αγίους και τους Αγγέλους. Η κυρία Αζίζε, μια ευσεβής ορθόδοξη γυναίκα από το Μπετσαχούρ, που εκτελεί χρέη οικονόμου στο σπίτι ενός επισκόπου μας στα Ιεροσόλυμα, είπε στο Γέροντα ότι, όταν ήταν μικρό κορίτσι, συνήθιζε να πηγαίνει στην εκκλησία του Σπηλαίου και να μαζεύει αγριολούλουδα και ότι μια φορά είδε εκεί κοντά την Θεοτόκο περιτριγυρισμένη από αρκετά μικρά παιδιά. Τα παιδιά αυτά ήταν πιθανόν Άγιοι Άγγελοι. Μια μέρα ένας Μουσουλμάνος γείτονας του Προσκυνήματος ήλθε στον πατέρα Σεραφείμ φέρνοντας δύο λίρες, κεριά και λίγο λάδι. Εκείνο τον καιρό η προσφορά αυτή άξιζε όσο άξιζαν τέσσερα μεροκάματα. Ο Γέροντος επειδή ήξερε ότι ο δωρητής ήταν φτωχός και είχε μεγάλη οικογένεια, αρνήθηκε να τα δεχθεί. Όμως ο άνθρωπος επέμενε και εξήγησε στον Γέροντα ότι είχε κλέψει πέτρες που προορίζονταν για την καινούρια εκκλησία και τις χρησιμοποίησε για να τελειώσει το δικό του σπίτι. Η Παναγία εμφανίστηκε σ' αυτόν και τον διέταξε να πληρώσει αμέσως τις πέτρες, διαφορετικά μεγάλο κακό θα εύρισκε την οικογένειά του. Τότε ο πατήρ Σεραφείμ έκανε υπακοή στην Παναγία και δέχθηκε τα χρήματα. Ένας κάτοικος του Μπετσαχούρ, διηγήθηκε την ακόλουθη ιστορία για τον Khalil Abufarha, που είναι πρόγονος του ιερέα του χωριού. Αυτό συνέβη πριν από πολλά χρόνια, περίπου πέντε γενιές. Ο Khalil Abufarha πήγαινε στην εκκλησία του Σπηλαίου για τον Όρθρο νομίζοντας ότι ήταν πέντε η ώρα το πρωί:Επειδή ήταν πανσέληνος εκείνο το βράδυ. Επειδή δεν είχε ρολόί νόμιζε ότι ήταν αυτή η σωστή ώρα, ενώ ήταν μόνο δύο μετά τα μεσάνυκτα. Όταν έφθασε στην εκκλησία άκουσε ψαλμωδία, αλλά δίστασε να μπει μέσα επειδή οι φωνές του φάνηκαν άγνωστες. Τελικά αφού πήρε αρκετό θάρρος μπήκε μέσα στην εκκλησία. Κοιτάζοντας γύρω κατάλαβε ότι βρισκόταν ανάμεσα σε ξένους. Είδε τότε μια Κυρία κοντά στην Ωραία Πόλη περιτριγυρισμένη από φωτοστέφανο. Στάθηκε ακίνητος ακούγοντας με σεβασμό την υμνωδία και διερωτώμενος ποια είναι η θαυμαστή αυτή γυναίκα. Ξαφνικά άκουσε να έρχεται από πάνω θόρυβος βημάτων αλόγου και ένας νεαρός καβαλάρης έφθασε στην εκκλησία. Μόλις μπήκε, πλησίασε την Κυρία η οποία τον ρώτησε με δυνατή φωνή: «Πού ήσουν και άργησες να έρθεις, Άγιε Γεώργιε εσύ που δέχεσαι τα περισσότερα δώρα από τους πιστούς;» Και αυτός απάντησε: «Μητέρα Θεού, μια βάρκα βυθιζόταν και ήμουν υποχρεωμένος να βοηθήσω τους ανθρώπους που ζήτησαν τη βοήθειά μου». Λέγοντας αυτά τίναξε τον μανδύα του που ήταν βρεγμένος, λίγο νερό πιτσίλισε στο πρόσωπο τον Khalil Abufarha και τον έβρεξε. Μετά από αυτό φοβήθηκε περισσότερο και βεβαιώθηκε πλέον ότι ήταν η Κυρία Θεοτόκος. Έκανε το σταυρό του και έφυγε τρέχοντας για το σπίτι και την οικογένειά του. Μόλις πήγε στο σπίτι διηγήθηκε στην γυναίκα του και τα παιδιά του τι είχε συμβεί και τους έδειξε τα ρούχα του που ήταν ακόμα υγρά. Επίσης η γυναίκα τού Khalil Abufarha, όταν ήταν έγκυος στον γιο τους Saleh Khalil είδε σε οπτασία ένα φίδι να βγαίνει από το χωριό των Ποιμένων. Αυτό συνέβη ενώ αυτή είχε ήδη χάσει τρία αγόρια με αποβολές. Το θεώρησε αυτό ως σημάδι ότι το παιδί θα ήταν αγόρι και θα ζούσε. Πράγματι έζησε 120 χρόνια έχοντας καλή υγεία μέχρι τα βαθιά γεράματα. Κάθε Κυριακή συνήθιζε να πηγαίνει από το Μπετσαχούρ στο ναό της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ. Λίγο πριν πεθάνει είπε στη γυναίκα του ότι πρόκειται σύντομα να φύγει και ότι πρέπει αυτή να αναλάβει τη φροντίδα των παιδιών. Αυτή γέλασε και του είπε ότι λέει ανοησίες, αφού ήταν μία χαρά στην υγεία του. Κάλεσε τα παιδιά του και τους είπε να φροντίζουν την μητέρα τους και να φροντίζουν για την ασφάλεια και την ευημερία της οικογένειας. Μετά επανέλαβε την τελευταία επιθυμία και διαθήκη του στη γυναίκα του λέγοντάς της να διατηρήσει την οικογένεια ενωμένη. Έπειτα έδειξε προς τη πόρτα και τους είπε ότι ερχόταν η Παναγία να τον πάρει και αποχαιρετώντας τους, έκαμε το σημείο του Σταυρού, έκλεισε Τα μάτια του και κοιμήθηκε ειρηνικά. Κάποτε στα ελιομαζώματα ήλθαν μερικοί άνθρωποι πολύ πρωί, με σκοπό να κλέψουν τον καρπό.
Γέμισαν ένα μεγάλο σακί και έφεραν ένα γαϊδούρι να μεταφέρουν τις ελιές. Οι κλέφτες όμως, αν και ήταν πολλοί, δεν μπορούσαν να σηκώσουν το σακί παρά τις επανειλημμένες προσπάθειές τους, είδαν τότε σε οπτασία την Θεοτόκο που τους είπε: «Ξέρετε τι κάνετε; Οι ελιές ανήκουν στην εκκλησία και δεν μπορείτε να τις πάρετε», Η Παναγία τους προειδοποίησε ότι οποιοσδήποτε έκλεβε κάτι από την εκκλησία θα υπέφερε στο μέλλον, Μόλις άκουσαν αυτά οι κλέφτες άφησαν τις ελιές και έφυγαν, Αργότερα πήγαν και εξομολογήθηκαν στον πατέρα Αβραάμ. Ένα παρόμοιο γεγονός συνέβη και στον πατέρα Νικόλαο τον υιό του πατρός Αβραάμ. Γύρω στα 1930 ενώ πήγαινε στην εκκλησία, είδε μια γυναίκα που προσπαθούσε να σηκώσει ένα δεμάτι ξύλα που μόλις τα είχε μαζέψει από τα χωράφια γύρω από την εκκλησία, Κάθε φορά που προσπαθούσε να σηκώσει το δεμάτι, αυτό δεν σάλευε λες και ήταν κολλημένο στη γη, Ο πατήρ Νικόλαος κατάλαβε τι είχε κάνει η γυναίκα και της είπε: «ο Θεός να σε συγχωρέσει. Πάρε το δεμάτι και πήγαινε σπίτι», Μόνο τότε η γυναίκα μπόρεσε να σηκώσει το δεμάτι και να φύγει, Το 1986 τα ξύλα απ' αυτό το ιερό μέρος έγιναν θέμα μιας άλλης ιστορίας: Ο πατήρ Ιάκωβος με ευλογία του γέροντα Σεραφείμ ήλθε να κλαδέψει τα ελαιοδένδρα στους Αγρούς των Ποιμένων. Αφού στοίβασε τα κομμένα κλαδιά ρώτησε τους γείτονες αν τα θέλουν για καυσόξυλα, αλλά αυτοί αρνήθηκαν λέγοντας: «Δεν θέλουμε να τα βάλουμε με την Παναγία». Ο μεγάλος σεβασμός, των ανθρώπων για την αγιότητα της περιοχής, φαινόταν επίσης και από το γεγονός ότι συνήθιζαν, φεύγοντας από το προσκύνημα, να τινάζουν την σκόνη από τα παπούτσια τους, ώστε να μην μεταφέρουν απολύτως τίποτε από τον Ιερό τόπο, Κάτι που προκαλεί ενδιαφέρον είναι, ότι πολλοί κάτοικοι από το χωριό, αφιερώνουν στην εκκλησία ένα ή περισσότερα από τα ελαιόδενδρά τους, Η ακόλουθη ιστορία λέχθηκε από τον Costa Abu-Ilia τον εγγονό του πατρός Αβραάμ, που την είδε με τα μάτια του όταν ήταν 6 χρονών, Σήμερα είναι 82 χρονών, Μια χρονιά, τον καιρό του πατρός Αβραάμ, έπεσε μεγάλη ακαρπία στα ελαιόδενδρα, Μάζεψε μόνο δύο σακιά και τα μετέφερε στο ελαιοτριβείο, για να βγάλει λάδι, Είπε στην πρεσβυτέρα να φέρει όσο πιο πολλές νταμιτζάνες και δοχεία μπορούσε να βρει και την προειδοποίησε να μην πει τίποτα για κείνα που επρόκειτο να δουν τα μάτια της, Έπειτα ο πατήρ Αβραάμ έφερε το ευχολόγιο και γονάτισε κοντά στη βρύση που έτρεχε το λάδι, για να το ευλογήσει σύμφωνα με το τοπικό έθιμο, Ο Θεός εισάκουσε τις προσευχές του και το λάδι έτρεχε στις νταμιτζάνες όσο συνέχιζε να προσεύχεται. Μετά από λίγο τα δοχεία της πρεσβυτέρας γέμισαν και χωρίς αυτή να σκεφθεί φώναξε:
«Δεν έχουμε άλλα δοχεία να συγκεντρώσουμε το λάδι». Εκείνη την στιγμή το λάδι σταμάτησε να τρέχει. Τότε ο πατήρ Αβραάμ είπε: «Ανόητη γιατί μίλησες. Υπάρχουν τόσοι φτωχοί στο Μπετσαχούρ, γιατί δεν πήγες να τους ειδοποιήσεις να φέρουν τα δοχεία τους; Αφού ο Θεός ευλόγησε αυτές τις ελιές». Το λάδι που συγκεντρώθηκε, ήταν αρκετό για τις ανάγκες της εκκλησίας και της οικογενείας τους, γι' αυτό ο πατήρ Αβραάμ έδωσε λίγο και σε φτωχές οικογένειες. Ο πατήρ Costa Abu - Ilia Khoury, ο ανιψιός του πατρός Νικολάου, πήγαινε μαζί με τον πατέρα του στους «Αγρούς των Ποιμένων» όταν ξαφνικά είδαν ένα μεγάλο κίτρινο ερπετό, που έκανε ένα παράξενο θόρυβο. Ο πατέρας πήγε στο σπίτι να φέρει όπλο να πυροβολήσει το παράξενο ερπετό. Όταν σημάδεψε το φίδι το όπλο δεν πυροδοτούσε αν και προσπάθησε πολλές φορές. Έφυγε αμέσως από το χωράφι για να διορθώσει το όπλο, το οποίο τότε δούλευε κανονικά. Όταν επέστρεψε για να πυροβολήσει το φίδι, το όπλο πάλι δεν λειτουργούσε. Διηγήθηκε το γεγονός στον αδελφό του, τον πατέρα Νικόλαο, ο οποίος του είπε ότι το φίδι είναι ο φύλακας του τόπου, γι' αυτό το όπλο δεν πυροδοτούσε. Κάποτε μια μουσουλμανική οικογένεια, που κατοικούσε κοντά στα Ιεροσόλυμα, έφερε στο σπίτι του πατρός Νικολάου στο Μπετσαχούρ μια δαιμονισμένη γυναίκα, επειδή είχαν ακούσει γι' αυτόν και πίστευαν ότι μπορούσε να την απαλλάξει από τον δαίμονα, ο οποίος ήταν τόσο δυνατός, ώστε χρειαζόταν τρεις άνδρες, για να την συγκρατήσουν. Ο πατήρ Νικόλαος τοποθέτησε στο λαιμό της γυναίκας μια εικόνα μετρίου μεγέθους, για να την ηρεμήσει. Έπειτα άρχισε να προσεύχεται στην Παναγία, πράγμα που προξένησε σπασμούς στη γυναίκα και ο δαίμονας που ήταν μέσα της ούρλιαξε και έλεγε στον πατέρα Νικόλαο: «Σταμάτα να προσεύχεσαι, με σκοτώνεις, άφησέ με να φύγω». Ο δαίμονας ρώτησε τον ιερέα με πιο τρόπο μπορούσε να φύγει από την γυναίκα. Ο ιερέας απάντησε ότι δεν έχει σημασία αρκεί να μη βλάψει την γυναίκα. Ο δαίμονας την εγκατέλειψε βγαίνοντας με παράξενο θόρυβο ως μαύρος καπνός από το μεγάλο δάκτυλο του ποδιού της. Η μουσουλμάνα έφυγε εντελώς θεραπευμένη, αλλά δυστυχώς παρέμεινε στην πλάνη της.
Ο πατήρ Νικόλαος ήταν βαθιά θρησκευόμενος και πάντοτε νήστευε και προσευχόταν. Έδινε ακόμη και τ' αγαθά του στους φτωχούς και πολλές φορές καθώς περπατούσε στο δρόμο, μάζευε κομμάτια από λερωμένο ψωμί τα καθάριζε και τα έτρωγε. Το σπίτι του στο Μπετσαχούρ ήταν ανοικτό για κάθε οικογένεια. Ήταν άνθρωπος ειρηνοποιός και ειρήνευε και συμφιλίωνε τις οικογένειες που είχαν διαφορές. Ο Πατριάρχης εκτιμώντας το έργο του πατρός Νικολάου του έδωσε το οφίκιο του Οικονόμου. Το ακόλουθο θαύμα το διηγήθηκε στον ιερέα του χωριού ένα ηλικιωμένο μέλος από την οικογένεια Kassis, ο οποίος είχε ακούσει την ιστορία από τον παππού του και τον θείο του. Στην υπόγεια εκκλησία του προσκυνήματος συνήθιζαν να τελούν την ακολουθία στις μεγάλες γιορτές και τις Κυριακές. Άρχιζαν στις 3 με κωδωνοκρουσία και τελείωναν στις 7. Μια Κυριακή που οι πιστοί πήγαν στην εκκλησία μερικοί απ' αυτούς είδαν τον ιερέα που συνήθως λειτουργούσε να είναι δεμένος μέσα στο ιερόν. Ένας δεύτερος ιερέας που έμοιαζε με τον δεμένο λειτουργούσε και έδωσε στο τέλος της λειτουργίας το αντίδωρο στους πιστούς. Αφού πήραν το αντίδωρο οι πιστοί, που είδαν το γεγονός αυτό, συνάντησαν τον ιερέα που τους φάνηκε δεμένος και με απορία τον ρώτησαν, γιατί δεν λειτούργησε. Ο ιερέας τους διηγήθηκε τι είχε συμβεί την προηγουμένη νύκτα. Λογοδότησε με τον πατέρα του και τον κτύπησε. Δεν ζήτησε συγχώρεση από τον πατέρα του και η Παναγία αποφάσισε να τον ταπεινώσει. Δέθηκε λοιπόν για την ενοχή του και έτσι τον είδαν μερικοί πιστοί. Αργότερα την Κυριακή αυτοί οι ενορίτες συνόδευσαν τον ιερέα στο σπίτι του πατέρα του και τους βοήθησαν να συμφιλιωθούν. Το ακόλουθο θαύμα μας το διηγήθηκε κάποιος από το Μπετσαχούρ. Πριν 50 περίπου χρόνια υπήρξε μια περίοδος ανομβρίας και οι άνθρωποι απογοητεύθηκαν.
Οι γυναίκες του Μπετσαχούρ πήγαν στην παλιά εκκλησία να προσευχηθούν και να ζητήσουν τη μεσιτεία της Υπεραγίας Θεοτόκου. Η προσευχή τους έφερε άμεσα αποτελέσματα, γιατί, επιστρέφοντας πίσω στα σπίτια τους, άνοιξαν οι ουρανοί και έπεσε άφθονη βροχή. 23/10-8/1994. Μια παρέα προσκυνητών - 4 άτομα - επισκεφτήκαμε το χωριό των ποιμένων. Σκοπός μας ήταν να προσκυνήσουμε το χώρο που κατά την Αγία Γραφή οι ποιμένες αγρυπνούσαν τη νύχτα της Γέννησης του Κυρίου μας και ειδοποιήθηκαν από Άγγελο για προσκύνηση Του. Αφού πήραμε ευλογία από τους Γέροντες και τα κλειδιά, ανοίξαμε το παρεκκλήσιο όπου ο τόπος προσκυνήσεως. Αρχίσαμε να προσκυνούμε και στη συνέχεια ν' ανοίγουμε κάτω στο δάπεδο τις προστατευτικές πόρτες - δεξιά και αριστερά - που καλύπτουν τα ψηφιδωτά που σώζονται από τα χρόνια της Αγίας Ελένης. Σ' ένα από αυτά αισθανθήκαμε να μυροβλύζει. Συγκεκριμένα, όπως μπαίνομε στο μικρό αυτό ναό, το πρώτο δεξιά και ειδικά ανάμεσα στα ψηφιδωτά που μεσολαβούν πλάκες. Το θεωρήσαμε μεγάλη ευλογία. Επιστρέψαμε στους Γέροντες το αναφέραμε και εκείνοι διαπίστωσαν μαζί με πολλούς άλλους προσκυνητές την ίδια ευωδία παρ' ότι σφογγίσαμε το χώρο αυτό με τη μανδήλια μιας κυρίας. Ευχαριστούμε το Θεό που μας αξίωσε μεταξύ των τόσων άλλων θαυμαστών και της εξαιρετικής αυτής ευλογίας. Οι προσκυνητές Γαρυφ. Ψαρούλη Α. Λιανού Γ. Ανδριανός Φ. Παναγόπουλος Πριν ένα μήνα, στα μισά περίπου του Σεπτέμβρη ήρθε γκρουπ (κυρίως γυναίκες) 30-35 ατόμων από Αθήνα για προσκύνημα εδώ στο "Δόξα εν Υψίστοις Θεώ"!..., Μετόχιο του Αγίου Σάββα. Όταν λοιπόν κατεβήκαμε στον αρχαίο ναό της Αγίας Ελένης..., και ενώ τους έλεγα για τις πλάκες (στα δεξιά του ναού) όπου μυρόβλησαν μετά τις 15 Αυγούστου και ήταν μάρτυρες τότε εκεί επισκέπτες πάλι από την Αθήνα, είδαμε να αρχίζουν σταδιακά λίγο-λίγο να ιδρώνουν πάλι οι πλάκες... ενώ ήμασταν όλοι εκεί παρόντες... Μερικοί μπορούσαν να μυρίσουν την ευωδία κι άλλοι όχι... σύμφωνα με αυτά τα οποία έλεγαν... Kατόπιν σχεδόν όλοι ο ένας μετά τον άλλον έβγαλαν τους σταυρούς τους χρυσούς ή ξύλινους και τους σταύρωναν επάνω στις πλάκες, άλλοι έβγαλαν τα κομποσχοίνια τους και επίσης με μπαμπακάκια που τους έδωσε κάποια κυρία... μου έδιδαν και σκουπίζαμε πάνω από τις πλάκες και τα σταυρώναμε... Δεν χόρταιναν το θείο σημείο αυτό με τίποτα... Γονάτιζαν και ασπάζονταν τις πλάκες κατασυγκινημένοι... και δοξάζοντας το Θεό!... Τον περασμένο Οκτώβριο του 1994 ήρθαν από την Μακεδονία ως προσκυνητές ένα γκρουπ στο οποίο αρχηγός ήταν ένας Μητροπολίτης παρέα με μοναχούς κάποιας μονής και μια απλή γηραιά κυρία μαζί τους, με τον γιο της...
Σκοπό δεν είχαν να έλθουν στο προσκύνημά μας, αλλά πηγαίνοντας στην Βηθλεέμ για προσκύνημα... πλησίασε την γηραιά κυρία κάποιος που όπως αφηγούταν αργότερα έμοιαζε με βοσκό, με τσοπάνη... και την ρώτησε ξέχωρα από τους άλλους, χωρίς οι επόμενοι να παρατηρήσουν τίποτα, γιατί ξεναγόντουσαν στην Βηθλεέμ (εντός του ναού), αν θα περνούσαν κατόπιν από την περιοχή τους, το σπίτι τους... Η κυρία αυτή παραξενεύτηκε και ενώ πλησίασε να το πει στον Μητροπολίτη και στους πατέρες, ο βοσκός εξαφανίστηκε... Ρώτησε κατόπιν η κυρία για ποιο σπίτι των βοσκών εννοούσε εκείνος ο άνθρωπος... Της είχε πει πως είναι εδώ πιο κάτω κοντά τους, και αφού ρώτησαν έμαθαν πως λίγο πιο κάτω στο ενάμισι περίπου χιλιόμετρο είναι το Προσκύνημα των Ποιμένων..., εκεί που οι απλοί και ταπεινοί Ποιμένες πήραν το μήνυμα από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ για την ενανθρώπηση Του Λόγου Του Θεού, Του Υιού Του Θεού..., Του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, εκεί που είδαν όλη αυτή τη δόξα Του Θεού, τα τάματα των Αγγέλων που πλημμύρισαν την περιοχή, τη φωτοχυσία, την λαμπρότητα και άκουσαν το "Δόξα εν Υψίστοις Θεώ και επί γης Ειρήνη εν ανθρώποις ευδοκία.. .", κάτι που δεν μπόρεσαν ποτέ να ξεχάσουν γι' αυτό και μας αναφέρει η παράδοση πως άφησαν εντολή και ετάφησαν στον χώρο εκείνο όπου μέχρι σήμερον βρίσκεται ο τάφος τους. ΙΕΡΟΝ ΑΓΙΟΣΑΒΒΑΤΙΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΑΓΙΟΥ ΛΑΖΑΡΟΥ ΒΗΘΑΝΙΑΣ
Νοτιοδυτικά του Τάφου του Αγίου Λαζάρου και πλησίον αυτού ανηγέρθη το 1964 ωραιότατος διώροφος Ιερός Προσκυνηματικός Ναός υπό του εκ Κυθήρων Πανοσιολογιότατου Αρχιμανδριτου Σεραφείμ, Πνευματικού και Καθηγουμένου της Μεγίστης Ιεράς Λαύρας του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου, με την συνδρομή των ευσεβών Ορθοδόξων Χριστιανών. Ο Ιερός Ναός αυτός είναι καθιερωμένος προς τιμήν του Αγίου και Δικαίου φίλου του Χριστού, Λαζάρου του τετραημέρου και των Αγίων αδελφών του Μάρθας και Μαρίας. Υπάρχει από κάτω και άλλος Ιερός Ναός καθιερωμένος στην Παναγία την Μυρτιδιώτισσα, προστάτιδα της νήσου των Κυθήρων, όστις εορτάζει την 24ην Σεπτεμβρίου. Στον Ναό αυτόν της Μυρτιδιώτισσας, που ευρίσκεται κάτωθεν του Ναού του Αγίου Λαζάρου ευρέθησαν τμήματα του αρχαίου κάστρου της Βηθανίας, προαστίου της αρχαίας ιστορικής Ιερουσαλήμ. Κατ' έτος εδώ, στην μνήμη του Αγίου ιερουργεί ο καθηγούμενος της Ιεράς και Μεγίστης Λαύρας του Αγίου Σάββα του Ηγιασμένου. Αι κανδήλες του Αγίου Λαζάρου ανάπτονται από τις μοναχές της γυναικείας Μονής της Προϋπαντήσεως του Σωτήρος, ο Καθηγούμενος της οποίας, Πανοσιολογιότατος Αρχιμανδρίτης Θεοδόσιος, προσέφερε το οικόπεδο και βοήθησε στην έκδοση αδείας οικοδομήσεως της εκκλησίας. Στην εορτή του Αγίου Λαζάρου(Σάββατο του Αγίου Λαζάρου) γίνονται ταυτοχρόνως δύο Θείαι Λειτουργίαι εν Βηθανία: .
10ν) Αρχιερατική Λειτουργία στην γυναικεία Μονή της Προϋπαντήσεως. 20ν) Στην Εκκλησία παρά τον Τάφο του Αγίου. Στο τέλος της Αρχιερατικής Θείας Λειτουργίας γίνεται Λιτανεία Ιερέων, προσκυνητών και ποιμνίου προς τον Τάφο του Αγίου, όπου ο Αρχιερέας αναγιγνώσκει το Ιερόν Ευαγγέλιον της Αναστάσεως του Αγίου Λαζάρου εις τρεις γλώσσας Ελληνική, Αραβική και Ρωσική και ακολούθως η Λιτανεία φτάνει στην Εκκλησία του Αγίου Λαζάρου όπου γίνεται δέησης προς τον Άγιο. Η διώροφοι αυτή εκκλησία έχει κτισθεί στο σημείον ακριβώς της οικίας του Αγίου Λαζάρου και το προαύλιο της περιλαμβάνει τον Τάφο του Αγίου. Από τον οδηγό των προσκυνητών του κυρίου Δημητρίου Γ. Τάκου (1896) μανθάνομε ότι: Επί του Τάφου του Δικαίου Λαζάρου, η Ρωμαία η Αγία επισκεφτεί Ναό αξιόλογον, εκεί δε που υφίστατο και γυναικείο μοναστήρι το 1139. Ο Ιερώνυμος γνωρίζει ημίν ότι κατά το τέλος του 4 αιώνος οικοδομήθη εκκλησία επί του Αγίου Λαζάρου. Το 870 ο Τάφος δείκνυται εν εκκλησία ανοικοδομηθείσα το 1103 δια τας βλάβες της διώξεως του Χάκεμ. Θεωρείται ότι οικοδόμησε ταύτη ν η Αγία Ελένη. Εντεύθεν εις 40 μέτρα απόσταση προς Ν. δείκνυται τόπος όπου η οικία της Μάρθας και Μαρίας πλησίον δε όπου η του λεπρού Σίμωνος. Ο Άγιος Αντωνίνος ο μάρτυς, ο κατά το 570 ιδών τους Αγίους Τόπους είδε πλησίον του τάφου του Αγίου Λαζάρου εν Βηθανία, μέγα αριθμό κελιών, και πλήθος ερημιτών εξ ανδρών και γυναικών επί του όρους των Ελεών. Λάζαρος ο Άγιος και Δίκαιος φίλος του Χριστού ήτο Εβραίος το γένος και φαρισαίος στην αίρεση. Πατήρ του καθώς λέγεται ήτο ο φαρισαίος Σίμων, είχε δε και αδελφές την Μάρθα και Μαρία περί των οποίων πολλάκις εν τω Ευαγγέλιο ακούομεν.
Ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός περιήρχετο πολλάκις την Ιουδαία διδάσκων. Επεσκέπτετο δε συχνά και τον Σίμωνα εις την οικία αυτού μετά του οποίου συνομίλει πολλάκις, διότι ούτος επίστευεν εις την εκ νεκρών ανάστασιν των ανθρώπων. Ερχόμενος δε ο Κύριος συχνοτέρων εις την οικία του Σίμωνος, συνεδέθη δια φιλίας και με τους ευρισκομένους εν τη οικία, ήτοι τον Λάζαρο και τας δύο αδελφές του, την Μάρθα και την Μαρία, άιτινες και φιλοξενούν αυτόν πολλάκις. Ο Άγιος Γέροντάς μας, Αρχιμανδρίτης Σεραφείμ ο εκ Κυθήρων, εκτός της μεγάλης αγάπης που είχε προς τον Άγιο Λάζαρο, είχε την ακόλουθη εμπειρία στην παιδική του ηλικία: Ήταν έθιμο στα Κύθηρα, τα παιδιά και οι ηλικιωμένοι να πηγαίνουν την παραμονή του Αγίου Λαζάρου (Παρασκευή) στα σπίτια των συγχωριανώντους και να ψέλνουν εκκλησιαστικούς ύμνους εις την κοίμησή του.
Ο πατήρ Σεραφείμ (τότε μικρός Σταμάτης) έπαιζε βιολί μαζί με τον εξάδελφό του. Η ανταμοιβή τους ήταν αυγά, χρήματα και ευχές των πιστών. Την επομένη, Σάββατο του Λαζάρου, έψελναν χαρμόσυνα τροπάρια αναγγέλλοντας την ανάσταση του Αγίου. Υμνωδία, τα ευσεβή έθιμα και η τοπική παράδοση αύξησαν την αγάπη του νεαρού Σταμάτη για τον Άγιο Λάζαρο. Έπειτα από πολύν καιρό το 1964 αυτή η αγάπη εκδηλώθηκε όταν ο Αρχιμανδρίτης Σεραφείμ ως ηγούμενος του Αγίου Σάββα έκτισε εις Βηθανία προς τιμήν του Αγίου Λαζάρου την Αγιοσαββαίτικην εκκλησία. Ακόμη άλλη μια πτυχή του ιστορικού είναι ότι όταν ο Άγιος Γέροντάς μας χειροτονήθηκε Διάκονος στις 15 Δεκεμβρίου 1947 στον Πανίερο Ναό Της Του Κυρίου Αναστάσεως από τον Αρχιεπίσκοπο Έλευθερουπολεως κ. κ. Φιλόθεο, τις επόμενες πέντε (5) ημέρες χοροστάτησε ως Ιεροδιάκονος στην γυναικεία Μονή της Προϋπαντήσεως Του Σωτήρος εις Βηθανία με τον σεβαστό ηγούμενο Αρχιμανδρίτη Θεοδόσιο.