Η Προσευχή του Ιησού

Κυριακή προσευχή, Υποδειγματική προσευχή ή Πάτερ Ημών ονομάζεται η προσευχή που παραδόθηκε από τον Ιησού Χριστό στους μαθητές του και αναφέρεται στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο στο κεφάλαιο 6.9-13:


Κείμενο: «Πάτερ ημών ο εν τοις ουρανοίς, αγιασθήτω το όνομά Σου, ελθέτω η Βασιλεία σου, γενηθήτω το θέλημά σου ως εν ουρανώ και επί [της] γης. Τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον, και άφες ημίν τα οφειλήματα ημών, ως και ημείς αφίεμεν τοις οφειλέταις ημών. Και μη εισενέγκης ημάς εις πειρασμόν, αλλά ρύσαι ημάς από του πονηρού».


Η Αγία Γραφή, Μετάφραση από τα Πρωτότυπα Κείμενα: «Πατέρα μας, που βρίσκεσαι στους ουρανούς, κάνε να σε δοξάσουν όλοι ως Θεό, να έρθει η βασιλεία σου· να γίνει το θέλημά σου και από τους ανθρώπους, όπως γίνεται από τις ουράνιες δυνάμεις. Δώσε μας σήμερα τον απαραίτητο για τη ζωή μας άρτο. Και χάρισέ μας τα χρέη των αμαρτιών μας, όπως κι εμείς τα χαρίζουμε στους δικούς μας οφειλέτες. Και μη μας αφήσεις να πέσουμε σε πειρασμό, αλλά γλίτωσέ μας από τον πονηρό».


Η Αγία Γραφή-Μετάφραση Νέου Κόσμου: «Πατέρα μας που είσαι στους ουρανούς, ας αγιαστεί το όνομά σου. Ας έρθει η βασιλεία σου. Ας γίνει το θέλημά σου, όπως στον ουρανό, έτσι και πάνω στη γη. Δώσε μας σήμερα το ψωμί μας για αυτή την ημέρα· και συγχώρησέ μας τα χρέη μας, όπως και εμείς έχουμε συγχωρήσει τους χρεώστες μας. Και μη μας φέρεις σε πειρασμό, αλλά ελευθέρωσέ μας από τον πονηρό».





Πρωτότυπο στα αρχαία ελληνική γλώσσα
Πάτερ ἡμῶν ὁ ἐν τοῖς οὐρανοῖς
ἁγιασθήτω τὸ ὄνομά σου•
ἐλθέτω ἡ βασιλεία σου•
γενηθήτω τὸ θέλημά σου,
ὡς ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς•
τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον δὸς ἡμῖν σήμερον•
καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφελήματα ἡμῶν,
ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν•
καὶ μὴ εἰσενέγκῃς ἡμᾶς εἰς πειρασμόν,
ἀλλὰ ῥῦσαι ἡμᾶς ἀπὸ τοῦ πονηροῦ.
[Ὅτι σοῦ ἐστιν ἡ βασιλεία καὶ ἡ δύναμις καὶ ἡ δόξα εἰς τοὺς αἰῶνας•]
̓Αμήν.
Στα αραμαϊκά
ܐܒܘܢ ܕܒܫܡܝܐ
ܢܬܩܕܫ ܫܡܟ
ܬܐܬܐ ܡܠܟܘܬܟ
ܬܐܬܐ ܡܠܟܘܬܟ
ܐܝܟܢܐ ܕܒܫܡܝܐ ܐܦ ܒܪܥܐ
ܗܒ ܠܢ ܠܚܡܐ ܕܣܘܢܩܢܢ ܝܘܡܢܐ
ܘܫܒܘܩ ܠܢ ܚܘܒܝܢ ܘܚܬܗܝܢ
ܐܝܟܢܐ ܕܐܦ ܚܢܢ ܫܒܩܢ ܠܚܝܒܝܢ
ܠܐ ܬܥܠܢ ܠܢܣܝܘܢܐ
ܐܠܐ ܦܨܐ ܠܢ ܡܢ ܒܝܫܐ
ܡܛܠ ܕܕܠܟ ܗܝ ܡܠܟܘܬܐ
ܘܚܝܠܐ ܘܬܫܒܘܚܬܐ
ܠܥܠܡ ܥܠܡܝܢ
ܐܡܝܢ




Η Προσευχή του Ιησού (ονομάζεται επίσης ως Καρδιακή Προσευχή από κάποιους Πατέρες της Εκκλησίας ή και απλώς "Ευχή"), είναι μια σύντομη, μονολόγιστη προσευχή, που συχνά λέγεται επαναλαμβανόμενα. Έχει γίνει αντικείμενο ευρείας χρήσεως, διδασκαλίας και συζητήσεων καθ' όλη την ιστορία της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι ακριβείς λέξεις της προσευχής διαφέρουν από το απλούστερο δυνατό, που περιέχει το όνομα "Ιησούς", φ.ε. "Κύριε ελέησον" μέχρι τη συνηθέστερη απλή μορφή "Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με" ή τη συνηθέστερη εκτενή μορφή: "Κύριε Ιησού Χριστέ, Υιέ του Θεού, ελέησόν με, τον αμαρτωλόν".

Σημειώνεται ότι η «Ευχή» είναι το απόσταγμα της νηπτικής διδασκαλίας των Πατέρων της Εκκλησίας και δεν έχει καμία σχέση, ούτε και συγχέεται με φαινόμενα γκουρουισμού και νιρβάνα των ανατολικών θρησκειών.

Η Προσευχή του Ιησού είναι, για την Ορθόδοξη Εκκλησία, μία από τις πιο βαθιές και μυστικές προσευχές και συχνά επαναλαμβάνεται συνεχώς σαν μέρος της προσωπικής άσκησης. Η άσκηση της καρδιακής προσευχής είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι του Ησυχασμού, ο οποίος περιγράφεται στη Φιλοκαλία, μια συλλογή κειμένων για την προσευχή συνταγμένο στα τέλη του 18ου αιώνα. Υπήρξαν και κάποια Ρωμαιοκαθολικά κείμενα για την Προσευχή του Ιησού, αλλά η πρακτική της δεν απέκτησε ποτέ την ίδια απήχηση, όπως στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Επιπλέον, η Ορθόδοξη θεολογία πάνω στην Προσευχή του Ιησού, η οποία διατυπώθηκε με σαφήνεια από τον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά (1296-1359), δεν έγινε ποτέ πλήρως αποδεκτή από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία (δείτε φ.ε., ένα μήνυμα του πάπα Ιωάννη Παύλου ΙΙ (στα αγγλικά)).

Η πρακτική της συνεχούς επανάληψης της προσευχής χρονολογείται τουλάχιστον από τον 5ο αιώνα. Η αρχαιότερη γνωστή αναφορά είναι στα Γνωστικά Κεφάλαια του Αγίου Διαδόχου Φωτικής (400-486), ένα έργο που βρίσκεται στον πέμπτο τόμο της Φιλοκαλίας. Η Προσευχή του Ιησού περιγράφεται στα Γνωστικά Κεφάλαια με όρους παρόμοιους με την περιγραφή του Αγίου Ιωάννου Κασσιανού (;-435) για την κάθαρση της ψυχής. Επίσης διδάσκει ότι η επανάληψη της προσευχής γεννά εσωτερική ειρήνη. Η χρήση της Προσευχής του Ιησού συνίσταται ση Κλίμακα του Αγίου Ιωάννου του Σιναΐτου (523-603) και στο έργο του Αγίου Ησυχίου (8ος αιώνας;) Προς Θεόδουλον, το οποίο βρίσκεται στον πρώτο τόμο της Φιλοκαλίας. Η χρήση της Προσευχής του Ιησού, όπως αυτή παραδίδεται στη Φιλοκαλία, είναι το θέμα του Ρωσικού κλασικού βιβλίου Οι Περιπέτειες ενός Προσκυνητή, αλλά και κεντριό θέμα του μυθιστορήματος του J.D. Salinger Franny and Zooey.

Το Άγιο Όρος αποτελεί κέντρο άσκησης της Καρδιακής Προσευχής.

Αν και η Προσευχή του Ιησού έχει χρησιμοποιηθεί μέσα στους αιώνες ως τμήμα της Ορθόδοξης παράδοσης, τον 12ο αιώνα άρχισε επίσης να χρησιμοποιείται και σε κάποιες Δυτικές εκκλησίες, συμπεριλαμβανομένων κάποιων Ρωμαιοκαθολικών και Επισκοπικών εκκλησιών.

Όταν χρησιμοποιείται σε συνεχή βάση, η Προσευχή του Ιησού καθίσταται αυτόματη. Κάποιοι άνθρωποι βλέπουν την αυτόματη επανάληψή της σαν ένα είδος διαλογισμού, με την προσευχή να λειτουργεί σαν κάποιο μάντρα. Ωστόσο, οι Ορθόδοξοι χρήστες της Καρδιακής Προσευχής δεν επιθυμούν τη σύγκριση αυτή και εστιάζουν στην επίκληση του Ιησού Χριστού την οποία τονίζει ο Άγιος Ησύχιος στο έργο του Προς Θεόδουλον. Ο Άγιος Διάδοχο κάνει λόγο στα Γνωστικά Κεφάλαια για την αυτόματη επανάληψη της Καρδιακής Προσευχής, κάτα από την επίδραση του Αγίου Πνεύματος, ακόμη και στον ύπνο.

Η προέλευση της προσευχής ανάγεται πιθανότερα στην Αιγυπτιακή έρημο. Εκεί ο Άγιος Ιωάννης Κασσιανός έλαβε το μοναχικό του σχήμα, και ο Antoine Guillaumont (δείτε 'Une inscription copte sur la prière de Jesus’ στο Aux origines du monachisme chrétien, Pour une phénoménologie du monachisme, σ. 168–83. Spiritualité orientale et vie monastique, No 30. Bégrolles en Mauges (Maine & Loire), Γαλλία, Αβαείο του Bellefontaine) αναφέρει την εύρεση μιας επιγραφής που περιέχει την Προσευχή του Ιησού στα ερείπεια ενός κελλιού στην Αιγυπτιακή έρημο, η οποία χονδρικά χρονολογείται από την περίοδο για την οποία συζητάμε.

Θεολογικά, η προσευχή του Ιησού μπορεί να θεωρηθεί ως μια προέκταση του διδάγματος που περιέχει η παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου, στην οποία ο Φαρισαίος καταδεικνύει τον αδόκιμο τρόπο προσευχής αναφωνόντας: "ο Θεός, ευχαριστώ σοι ότι ουκ ειμί ώσπερ ούτος ο Τελώνης", ενώ ο Τελώνης προσεύχεται σωστά με ταπεινοφροσύνη, λέγοντας "ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ." (Λουκ. ιη΄ 10-14)

Στην Ορθόδοξη παράδοση η προσευχή γίνεται συνεχόμενα, συχνά με τη βοήθεια ενός κομποσκοινιού (στα ρώσικα chotki). Μπορεί να συνοδεύεται από μετάνοιες και το σημείο του σταυρού. Η πρακτική της Προσευχής του Ιησού εντάσσεται στη νοερή άσκηση που αναλαμβάνεται από τον Ορθόδοξο μοναχό κατά την πρακτική του Ησυχασμού. Αυτή η νοερή άσκηση είναι το αντικείμενο της Φιλοκαλίας.

Οι μοναχοί συχνά κάνουν αυτή την προσευχή εκατοντάδες φορές κάθε νύχτα σαν τμήμα του προσωπικού κανόνα στο κελλί. Κάτω από την καθοδήγηση ενός Γέροντα (στα ρώσικα Starets), ο μοναχός στοχεύει στην εσωτεροποίηση της προσευχής, ώστε να προσεύχεται ακατάπαυστα, κατορθώνοντας έτσι την παραίνεση του Αποστόλου Παύλου στους Θεσσαλονικείς να "προσεύχονται αδιαλείπτως". Ο στόχος του μοναχού είναι επίσης, στην προχωρημένη άσκηση, να φέρει το νού του μέσα στην καρδιά του ώστε να ασκεί την Προσευχή του Ιησού με το νου του μέσα στην καρδιά του. Η Προσευχή του Ιησού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο για την απόκτηση συντριβής και σαν μέσο που προκαλεί ταπείνωση στο πρόσωπο (εξού και οι λέξεις "τον αμαρτωλόν", σαν να μην υπάρχει κανείς άλλος αμαρτωλός εκτός από το πρόσωπο που προσεύχεται), αλλά στην ακόμη πιο προχωρημένη χρήση, ο μοναχός στοχεύει να φτάσει σε μια νηπτική άσκηση της Καρδιακής Προσευχής στην καρδιά, ελεύθερος από λογισμούς. Aπό αυτή την κατάσταση, που ονομάζεται από τον άγιο Ιωάννη το Σιναΐτη και τον Άγιο Ησύχιο φύλακας του νου, ο μοναχός εγείρεται από τη Χάρη στην προσήλωση.