ΜΕΓΑΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ

Το Μεγάλο Σάββατο ξεκινά με την πρωινή ακολουθία που έχει αναστάσιμο χαρακτήρα και λέγεται αλλιώς και ‟Πρώτη Ανάσταση”. Το βράδυ γίνεται η Ακολουθία της Αναστάσεως. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όλα τα φώτα της εκκλησίας σβήνουν και ο βγαίνει ο παπάς από την Ωραία Πύλη με τη λαμπάδα του αναμμένη ψάλλοντας το "Δεύτε λάβετε φως..." και δίνει το Άγιο Φως στους πιστούς. Κατόπιν βγαίνουν όλοι έξω όπου ο παπάς διαβάζει το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως και μόλις τελειώσει όλοι ψάλλουν:

Χριστός ανέστη εκ νεκρών

θανάτω θάνατον πατήσας

και τοις εν τοις μνήμασι

ζωήν χαρισάμενος.


Το "Χριστός Ανέστη" είναι και το σύνθημα για να ξεκινήσουν οι πιστοί τους ασπασμούς. Αυτό το φιλί της αγάπης δίνεται σε εχθρούς και φίλους, αφού συμβολίζει τη συγχώρεση.

Μετά την Ανάσταση οι πιστοί φέρνουν στα σπίτια τους το Άγιο Φως και κάνουν το σχήμα του σταυρού με τον καπνό της λαμπάδας στην είσοδο του σπιτιού. Μετά ανάβουν το καντήλι, το οποίο προσπαθούν να κρατήσουν τουλάχιστον τρεις με σαράντα ημέρες. Ακολουθεί το πασχαλινό Δείπνο, που είναι συνήθως η μαγειρίτσα και τσουγκρίζονται τα αυγά.


Πασχαλινά κόκκινα αυγά


Τα κόκκινα αυγά της Λαμπρής, ένα έθιμο από τα λιγοστά που διατηρούνται ακόμα, ήταν καθιερωμένο να βάφονται από τις νοικοκυρές τη Μεγάλη Πέμπτη, γι' αυτό λέγεται και Κόκκινη Πέμπτη ή Κοκκινοπέμπτη.

Πώς όμως καθιερώθηκε αυτό το έθιμο; Τα πασχαλινά κόκκινα αυγά δηλαδή και το τσούγκρισμά τους τη νύχτα της Ανάστασης και την ημέρα του Πάσχα. Πολλές οι εκδοχές για το πώς ξεκίνησε το έθιμο αυτό.

Το αυγό συμβολίζει από αρχαιοτάτων χρόνων την ανανέωση της ζωής και το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής.

Μερικοί πιστεύουν ότι τα αυγά βάφονται κόκκινα σε ανάμνηση του αίματος του Χριστού, που χύθηκε για εμάς τους ανθρώπους.

Κόκκινο είναι και το χρώμα της χαράς, χαράς για την Ανάσταση του Κυρίου.


Μια λαϊκή παράδοση λέει ότι όταν αναστήθηκε ο Χριστός κανείς δεν το πίστευε. Μια γυναίκα μάλιστα που κρατούσε ένα καλάθι με αυγά φώναξε: "Είναι αδύνατον. Όπως είναι αδύνατον τα αυγά από άσπρα να γίνουν κόκκινα". Και ξαφνικά τα αυγά έγιναν κόκκινα!

Άλλοι υποστηρίζουν ότι το έθιμο αυτό ξεκίνησε από τους Εβραίους και μάλιστα κατά τύχη. Κατά το εβραϊκό Πάσχα, οι Εβραίοι έσφαζαν ένα αρνί και το αίμα το έριχναν σε έναν κουβά, για να σημαδέψουν μ' αυτό τις εξώπορτες τους, σε ανάμνηση της προστασίας των πρωτότοκων παιδιών τους από τη σφαγή όταν ήταν στην Αίγυπτο.

Κάποτε λοιπόν ένας Εβραίος, κρατώντας αυγά, τα τοποθέτησε κατά λάθος σε έναν τέτοιο κουβά με το αίμα του αρνιού. Όταν θέλησε να τα πάρει για να τα βράσει, τα αυγά είχαν βαφτεί κόκκινα. Αυτό το θεώρησε καλό σημάδι, το είπε στη γειτονιά και από τον ένα στον άλλο έγινε πια έθιμο να βουτούν τα αυγά στο αίμα του αρνιού. Άρχισαν κάποια στιγμή να τα βράζουν πρώτα για να κρατά καλύτερα το χρώμα και να μην ξεβάφουν.

Μετά την επικράτηση του Χριστιανισμού, οι Εβραίοι που εκχριστιανίστηκαν συνέχισαν το έθιμο αυτό, το οποίο εξαπλώθηκε σιγά σιγά σε όλους τους χριστιανούς του κόσμου και συμβολίζει πλέον τη χαρά και το θρίαμβο της Ανάστασης.

Υπάρχει κι άλλη μια ερμηνεία πιο ορθολογική για ορισμένους. Τη Σαρακοστή οι περισσότεροι νήστευαν κι έτσι τα αυγά που γεννούσαν οι κότες περίσσευαν. Τι να τα έκαναν τόσα αυγά οι νοικοκυρές; Τα φύλαγαν λοιπόν για το Πάσχα. Την ημέρα της Λαμπρής ήταν το πρόχειρο άφθονο φαγώσιμο που μπορούσαν να φιλέψουν. Τα έβαφαν και κόκκινα που είναι χρώμα χαρούμενο και ξορκιστικό και με διάφορα άλλα χρώματα. Συχνά τα στόλιζαν με ζωγραφιές ή με μαργαρίτες, φτέρες ή με αγριολούλουδα του ελληνικού κάμπου για να γίνουν πιο ευχάριστα.

Το έθιμο του τσουγκρίσματος των αυγών έχει τις ρίζες του στο Βυζάντιο και συμβολίζει πάλι την Ανάσταση.

Όπως το κλωσσόπουλο σπάει το κέλυφος του αυγού και βγαίνει στο φως της ζωής, έτσι -αυτός ήταν ο συμβολισμός- κομματιάζονται του θανάτου τα δεσμά και από του τάφου τα βάθη ξανάρχεται η ζωή.

Το έθιμο αυτό καθιερώθηκε για πρώτη φορά στη βυζαντινή αυλή από το Μεγάλο Κωνσταντίνο και τη μητέρα του Αγία Ελένη, με επίσημη τελετή που γινόταν το πρωί της Κυριακής του Πάσχα. Οι καλεσμένοι τσούγκριζαν με τον αυτοκράτορα και τη βασιλομήτορα τα αυγά και στη συνέχεια ακολουθούσε γεύμα στο πασχαλινό τραπέζι.

Το κερί



"Άψε, Βαγίτσα, το κερί, άψε και το λυχνάρι

και έμπα εις την κάμαρα να δεις τι θα μας βγάλεις..."

Έτσι προτρέπουν οι καλαντάρηδες από την Κρήτη τη νοικοκυρά να τους φιλέψει για τις χαρούμενες ειδήσεις που της έφεραν.

Πώς άραγε συνδέθηκε το κερί με τη χριστιανική λατρεία; Η μακραίωνη χρήση του ως φωτιστικού μέσου δεν το εμπόδισε να αποκτήσει και μια άλλη σημασία: συμβόλιζε το φως του Ευαγγελίου, τη θέρμη της πίστης.

Έτσι, όταν με το πέρασμα των χρόνων άρχισαν να χρησιμοποιούνται και άλλα μέσα φωτισμού, το κερί παρέμεινε πρωταγωνιστής στις θρησκευτικές τελετουργίες (βαφτίσεις, γάμους...), συμβάλλοντας στη δημιουργία ατμόσφαιρας δέους και κατάνυξης.

"Άναψε λαμπάδα ίσαμε το μπόι του!"

Σήμερα θεωρούμε αυτονόητο να ανάψουμε ένα κεράκι μπαίνοντας στην εκκλησία, για να δείξουμε το σεβασμό μας. Συχνά ψιθυρίζουμε τις προσευχές μας κοιτάζοντας το γλυκό του φως να τρεμοπαίζει.

Ο λαός μας συνηθίζει να κάνει τάματα από κερί, όταν εκλιπαρεί για κάποια καλοσύνη, θεραπεία από αρρώστια, προσωπική ευτυχία. Έτσι, ανάβει λαμπάδες "ίσαμε το μπόι του αρρώστου", "κεροδένει", ζώνει δηλαδή τρεις φορές την εκκλησία με κερωμένο νήμα που μετά κόβεται και γίνεται κεριά. Ειδικά τα κεριά, καθώς και τα λουλούδια του Επιταφίου, οι πιστοί συνηθίζουν να τα κρατούν ως φυλαχτό στα εικονοστάσια των σπιτιών τους.

"Πανέμορφο πλεχτό κερί σου 'κανα δώρο τη Λαμπρή."

Η κατασκευή των κεριών είναι πλέον μια τέχνη πολύ διαδεδομένη. Ειδικά κάθε Πάσχα η αγορά πλημμυρίζει από πανέμορφα κεριά κάθε σχήματος και χρώματος. Σε αρκετούς αρέσει να στολίζουν τα σπίτια τους με αυτά. Στη συντριπτική τους πλειοψηφία, βέβαια, δεν παρασκευάζονται πλέον με χειροποίητο τρόπο από αγνό μελισσοκέρι, αλλά με βιομηχανικό, από άλλα υλικά, όπως είναι η παραφίνη που προέρχεται από το πετρέλαιο.

Στην Έδεσσα και στη Φλώρινα ωστόσο επιβιώνει η παραδοσιακή τέχνη των χειροποίητων πλεχτών κεριών τα οποία χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: τα ψυχοκέρια και τα πασχαλιάτικα. Τα πρώτα χρησιμοποιούνται σε τελετές για να τιμηθούν οι νεκροί. Τα πασχαλιάτικα πλεχτά κεριά έχουν διάφορα σχήματα και χρώματα, όπως το "καλαθάκι", για να βάζουν μέσα τα μεγαλύτερα παιδιά το κόκκινο αυγό και τα "πετειναράκια", τα "ρολογάκια", τα "τσαντάκια" και τα "αεροπλανάκια", που κρατούν στην Ανάσταση τα μικρότερα παιδιά και μοιάζουν με κέρινα παιχνίδια! Υπάρχουν επίσης τα "κρεβατάκια", οι "σταυροί" και τα "ευαγγέλια" για τους μεγάλους και τα νυφικά πλεχτά κεριά, που δωρίζουν στις νιόπαντρες κοπέλες τα πεθερικά τους.

Πιστεύεται ότι αυτή η τέχνη έχει τις ρίζες της στα βυζαντινά χρόνια.

Θόρυβος την Ανάσταση


Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στην Ανάσταση, ο ιερέας βροντοφωνάζει το "Χριστός Ανέστη" μέσα σε θορυβώδεις εκδηλώσεις -βεγγαλικά, πυροτεχνήματα κ.ά. (από εδώ και η παροιμιακή φράση "Έγινε ανάστα ο Κύριος"), οι οποίες αποτελούν πηγαίο ξέσπασμα, ύστερα από την εθιμικά υποχρεωτική ψυχική πίεση και το τελετουργικό πένθος των πιστών κατά τη Μεγάλη Εβδομάδα.